صادرات و واردات در دوران ساسانی
خستین عامل در توسعه‌ی اقتصاد ساسانی ، تسلّط بر خلیج‌فارس بود. به این منظور از زمان اردشیر یکم به بعد ، چندین بندر در دو سوی ایرانی و عربی خلیج‌فارس احداث شده بود. با این‌حال دلیل برپایی دژها و استحکامات در امتداد ساحل روشن نیست ، چون به دشواری می‌توان پذیرفت که ناوگان ساسانی در این دژها مستقر شده باشد. با این‌حال می‌توان پنداشت که به‌عنوان آسایشگاه یا انبار ، کاربرد داشته‌اند. منابع عربی می‌نویسند که در دوره‌ی ساسانی ایرانیان بر بنادر و سواحل دریا تسلّط داشته‌اند.
در کارنامه‌ی اردشیر بابکان به وجود یکی از بندرها به‌نام « بُخت اردشیر » ( بوشهر کنونی ) اشاره شده که در کنار مدارک دیگر نشان‌دهنده‌ی اهمیّت خلیج‌فارس برای شاهان آغازین ساسانی است. اهمیّت این بندر چنان بود که بُخت اردشیر با جادّه‌ای به کازرون و شیراز وصل می‌شد و از آن راه کالاهای صادراتی به مناطق دیگر حمل می‌شدند.
از سده‌ی ششم میلادی هدف ایرانیان فقط تسلّط بر خلیج‌فارس و دریای عرب نبوده ، بلکه به مناطق شرقی‌تر نیز نظر داشته‌اند و همین امر باعث کشمکش میان آنها و امپراتوری روم شرقی شده است. ظاهراً ابریشم مهم‌ترین کالایی بوده که رومیان خواستار آن بوده‌اند و در کار تجّار ایرانی کارشکنی می‌کرده‌اند تا ابریشم و سایر کالاها را به بهایی ارزان‌تر تهیّه کنند. در مورد تجارت ساسانیان با چین نیز اطلاعاتی داریم زیرا کالاهای وارداتی چین نظیر ظروف صادراتی سلسله‌ی تانگ در بندر سیراف پیدا شده‌اند. تجارت با چین از دو راه انجام می‌گرفت ، یکی از طریق جادّه‌ی مشهور ابریشم و دیگری از طریق دریا. شایان ذکر است که میزان داد و ستد از این دو راه تجارتی ، متفاوت بوده و مقدار آن به دوره‌ی زمانی ، بستگی داشته است ؛ یعنی میزان داد و ستد در هیچ‌یک از دو راه ثابت نبوده و افت و خیز داشته است.
اقتصاد ساسانیان کماکان بر کشاورزی مبتنی بود تا بازرگانی، مغ هذا این عهد که مشخص پایان جهان باستانست، به یاری ادارهی دولتی در امور فرهنگی و سیاسی موفقیت هایی به دست آورد.
سکوکات ساسانی - سیمین، مسین و به ندرت زرین - در مبادلات تجارتی در منطقهای وسیع جریان داشت این عهد، دوره‌ی پیدایش حقیقی برات است و بانکداران یهودی بابل و موسسات مشابه ایرانی در جریان دادن برات نفوذ عمده داشتند.
هر چند برات محققا از هزارهی دوم ق.م. شناخته شده بود، اما جریان آن محدود بود و در حقیقت جز شناسایی فرضی یا تثبیت تاریخ تادیه چیز دیگری نبود.
از زمان ساسانیان، برات به صورت سند تملک در آمد و آن را سند رسمی میشناختند، بانکهای شاهنشاهی که تحت اداره ایرانیان یا یهودیان بودند، مبادلات پولی را به وسیله اسناد مکتوب به کثرت انجام میدادند گروهی اندک از متخصصان مالی، معتقدند که کلمهی چک با اصطلاح تضمین سند از زبان پهلوی به زبانهای اروپایی رفته و از ابداعات موسسات بانکی ایران میباشد.
بازرگانان مسیحی سوریه، بعدها برات را از ایران اقتباس کردند و به مغرب رسانیدند در آن جا برات مخصوصا از عهد مروتژی شناخته شده است.
در این دوره در شهرها استعمال سکه وسعت یافت، که تعداد فراوانی از درهمهای سیمین ساسانی، در ایران یا در ممالک مجاور یافته شده است. در مناطق روستایی، غالبا مزد زارعان، سربازان، کارگزاران و حتی مالیات هم، جنسی پرداخت میشده و این سنت در بعضی نواحی تا عهد ما هم ادامه یافته است.
ما تجارت خارجی، کاملا بر پایه اقتصاد مبتنی بر مسکوکات مستقر بوده است. تجارت خارجی به طور محسوسی نسبت به قرون گذشته، افزایش یافته و مخصوصا شامل امتعه گرانبها و مصنوعات تجملی، که مورد استفادهی دربار شاهنشاهی و طبقه ثروتمند اشراف ایرانی بوده میشده است.
اخذ مالیات و عوارض جنسی موجب آن گردید که حکام ذخیره هایی مهم از محصولاتی که در درجه اول ملزوم بودند، فراهم آوردند و عمال آنان، آنها را در بازارها پخش میکردند.
بنابراین نظام اقتصادی ایران عصر ساسانی را می توان بر اساس عوامل متعدد بررسی کرد که نوعی منابع درآمدی برای دولت محسوب می شدند:
1-مالیات های سرانه که از مردم دریافت می شد(همین مالیات پس از پیروزی اسلام تبدیل به جزیه شد.)
2-مالیات زمین های زراعی که بر اساس حاصلخیزی زمینها از کشاورزان و تیول داران و خاندان های بزرگ زمینداران از طرف دولت دریافت می شد.
3-مالیات های گمرکی که از تبادل کالاهای تجاری از مرزها دریافت می شد.
. 4-عایدات معادن طلا و نقره و جواهرات دیگر
5-غرامات جنگی که از رومیان گرفته می شد و برخی از مواقع متقابلاً به آنها پرداخت می شد و این مالیات سنگینی به مردم تحمیل شده و تعادل اقتصادی مردم را به هم می زد.
6-از درآمدهای دیگر اقتصادی که قابل توجه و متنابه بود، هدایای عید نوروز و یا عید مهرگان و اعیاد دیگر سنتی بود که ثروتمندان و متمولین به حضور شاه می دادند.
7-تولیدات کشاورزی
8-صنایع دستی مثل، قالیچه ها و قالی های عالی و بزرگ که در شهرهای مختلف مثل بابل بافته و به کشورهای مختلف صادر می شد که درآمدهای خوبی عاید خزائن کشور می نمود.
9-البسه ابریشمی صادراتی که یکی از اقدام صادراتی ایران عهد ساسانی به شمار می رفت1
10-ایران صادر کننده اقلام ذیل از کالاهای متعددی به چین بود: طلا، نقره، برنج (برنز)، فیروزه، مروارید، حلبی، جیوه، قالی قالیچه، انواع منسوجات پنبه ای و ابریشمی، چرم گوزن و چرم حیوانات دیگر، زردچوبه، کندر، فلفل در انواع مختلف، شکر، خرمای ایرانی مازو، نمک مواد خوش بو و معطر، عنبر، میوه های زیر زمینی، چوپ سبز هلیله، گندم، جو، برنج ارزن، و از حیوانات سواری و بارکشی که در امور اقتصادی و نظامی مورد استفاده قرار می گرفت. اسب، قاطر، الاغ، شتر مرغ، و فیل و ….. از وجود این کالاها می توان به یک نظام اقتصادی پویا و مولد در دوره ساسانی پی برد. اگر چه رشد اقتصادی در دوره ساسانی را نمی توان در طول تمام این دوره در یک اندازه دانست، بلکه با رویداد ها و حوادث طبیعی و غیر طبیعی رشد اقتصادی در نوسان بوده است. اما روی هم رفته در این منطقه پهناور قابلیت برای تولید فراوان بود، چون منابع و معادن سرشار از فلزات گران قیمت و زمین های حاصلخیز کشاورزی و مردم پر تلاش و با استعداد که به عنوان نیروی کار، تولید و تجارت اقتصاد کشور را از رکود و سقوط باز می داشتند و بسیاری از اوقات با دادن مالیات های گزاف و سنگین خرج تشریفات درباری را که واقعاً بسیار تجملاتی و پر هزینه بود تامین می نمود و در تمام حقوق کارمندان نظامی و دیوانی را به اجبار تحت عناوین مختلف باید پرداخت می کردند.
